شب یلدا
وبسایت "فردای تازه" همان "تاروت رنگی" سابق می باشد.
شب یلدا
شب یلدا، که به آن شب چله نیز گفته می‌شود، بلندترین شب سال است و از جشن‌های کهن ایرانی به شمار می‌رود. این جشن معمولاً در تاریخ ۲۱ یا ۲۲ دسامبر که مصادف با ۳۰ آذر یا ۱ دی ماه در تقویم ایرانی است، برگزار می‌شود. در این شب، خانواده‌ها و دوستان دور هم جمع می‌شوند و تا دیروقت به خوردن خوراکی‌های مخصوص مانند هندوانه، آجیل شب یلدا، و انار و همچنین خواندن شعر از دیوان حافظ می‌پردازند. شب یلدا نمادی از پیروزی نور بر تاریکی و آغاز زمستان است.
شب یلدا چیست؟
از دوران باستان مردم ایران به هنگام فرارسیدن شب یلدا یا شب چله، کنار یکدیگر جمع شده و تا دم دمای صبح در اطراف آتشی که روشن می‌کردند در کنار یکدیگر مراسمات شادی را برگزار کرده و به خوشگذرانی مشغول بودند. همچنین در شب یلدا با مهیا کردن میوه‌های مختلفی همچون انار، خرمالو، هندوانه، سیب و به به پذیرایی از مهمانان پرداخته و از طعم و مزه آنها لذت می‌بردند.
در عصر حاضر به علت تغییر روند زندگی و پیشرفت تکنولوژی، امورات روزانه و پرداختن به فراز و نشیب زندگی موجب شده که مردم بسیاری از مراسمات و سنت‌های دیرینه خود را به باد فراموشی سپرده و یا به بخش‌هایی از آن بی توجه باشند. با این وجود تمثیل آشکاری از برپا داشتن برخی رسوم ایرانی در ایران مشاهده می‌شود که می‌توان به شب یلدا اشاره کرد.
در حال حاضر نیز جشن چله یا جشن یلدا، با دورهمی و شب‌نشینی همه اعضای خانواده و بستگان در کنار یکدیگر اجرا می‌شود. از جمله آیین‌های مربوط به این شب می‌توان از مصرف آجیل‌های ویژه شب یلدا، بل کردن میوه‌جات همچون انار و هندوانه، شیرینی و فرآورده‌های متنوعی همچون لبو نام برد. هرچند که هر کدام از این‌ها سمبلی از نعمت و برکت در زندگی بوده و به نیت جاری شدن رونق، روزی بی‌کران، سلامتی و نشاط در زندگی انجام می‌شود.
همچنین یکی از رسوم زیبا و خاطره انگیز شب یلدا، تفأل به دیوان خواجه حافظ شیراز بوده که در این میان بزرگان خانواده با ییان حکایت‌ها و تمثیل‌های شیرین و خوشایند، حضار و جوانان را با داستان‌های شیرین و پرمغز حکمای ایران آشنا می کنند. مردم ایران باستان اعتقاد داشتند، در شب یلدا لازم است اوقات خود را در جوار انوار درخشان آتش تا سپیده دم سپری نمود که از این طریق شیطان مجالی جهت نابودی و فساد انسان نداشته باشد.
در شب یلدا طول شب بلندترین زمان خود می‌رسد. ولی می‌توان از منظر دیگری نیز به شب چله پرداخت:
در حقیقت یلدا شروع دوباره‌ای برای غلبه بر ظلمات و تاریکی بوده که پس از آن، رفته رفته انوار درخشان روز و رحمت الهی در زندگی افزایش می‌یابد. به این ترتیب می‌توان یلدا را سرآغاز و پیشگفتار روزهای طولانی دانست. از این جهت بوده که همواره اجداد و نیاکان ما شب یلدا را به احیا و شب زنده داری در کنار یکدیگر سپری می‌کردند.
به عبارت دیگر یلدا از هنگام غروب آفتاب روز سی‌ام آذر ماه یا آخرین روز پاییز آغاز شده و تا هنگام فجر و طلیعه خورشید در یکم دی ماه یا اولین روز زمستان به طول می‌انجامد.
متداول است که خانواده‌های ایرانی در شب یلدا، بساط شام را بسیار مجلسی و سنگین تدارک دیده و میوه‌های متنوعی که در میان آنها هندوانه و انار بسیار رایج است، فراهم کرده و در کنار هم نوش جان می‌کنند.
شب یَلدا یا شب چلّه
خاطرنشان می‌کنیم مراسم شب چله یا شب یلدا یک مراسم باستانی و دیرینه بوده تا به اکنون زنده و پابرجا باقی مانده است. با توجه به اینکه شب یلدا به مدت زمان میان غروب آفتاب سی‌ام آذر ماه تا طلیعه آفتاب اولین روز دی ماه و فصل زمستان گفته می‌شود، همچنین واژه چله نیز خلاصه شده کلمه چهل و تنها بیانگر سپری شدن یک مدت زمان مشخص بوده و این موضوع لزوماً به مفهوم چهل روز نیست.
اجداد و نیاکان ما در ایران باستان با بهره‌مندی از قابلیت و توانمندی‌های خود، روز شمار خورشیدی را برای خود تعیین کرده و بر این اساس مدت زمان فصل‌ها، کوتاهی و بلندی روز و شب و حرکت ستاره‌ها و سیارات را مشخص می‌کردند.
بدین ترتیب از نخستین روز زمستان یا اولین روز دی ماه که خرم روز نامیده می‌شد، چله بزرگ آغاز شده و تا دهمین روز از بهمن ماه که موعد برگزاری جشن سده بوده، ادامه داشت. طی این روزها سرمای زمستان در بالاترین حد خود نمایان می‌شود. پس از آن نوبت به چله کوچک رسیده که از روز دهم بهمن ماه لغایت بیستم اسفند ماه طول کشیده و طی این روزها به تدریج میزان برودت و سرمای هوا کاهش می‌یابد.
خاطرنشان می‌کنیم شب یلدا یا شب چله از جشن‌های دیرینه ایرانیان باستان بوده که در آن شاهد سپری شدن طولانی‌ترین شب سال و در ادامه بلند شدن تدریجی روزها در مناطق نیمکره شمالی بوده که همزمان با انقلاب زمستانی است. لذا این رویداد بسیار ارزشمند بوده و جشنی را در آن برپا می‌کردند.
در شب یلدا مرسوم است که اقوام و خویشاوندان در منزل بزرگان و یا یکی از افراد به دور هم جمع شده و شام مجلل و باشکوهی را مهیا می نمایند. در عین حال میوه‌های متنوع و مختلفی که در میان آنها هندوانه بسیار رایج است را فراهم کرده و در کنار یکدیگر میل می‌کنند.
همزمان با صرف میوه، شیرینی و آجیل شب یلدا، بیان داستان و روایت توسط افراد کهنسال برای دیگران و گرفتن فال به واسطه دیوان حافظ، از جذابیت‌های شب یلدا به شمار می‌رود.
ریشه نام یلدا
ریشه یلدا یک کلمه سریانی بوده که مفهوم زایش و تولد را با خود حمل می‌کند.
این مفهوم از گذشتگان دور بر روی کلمه یلدا باقی مانده است. ساکنان ایران کهن نیز معتقد بودند همزمان با طلوع خورشید در روز پس از یلدا که طول روز افزایش می‌یابد، تابش انوار رحمت خداوند نیز بر انسان‌ها افزون می‌شود. این موضوع سبب شد آخرین روز پاییز و نخستین روز از فصل زمستان را به عنوان شب زایش مهر و خورشید نامگذاری کنند. به این ترتیب دهمین ماه سال را دی نام نهادند که ماه زایش و تولد خورشید در آسمان‌ها است.
در زمان‌های قدیم شب نمادی از ظلمت، تاریکی، رذالت و ترس بوده و برای اجتناب از تبعات ناخوشایند این موضوع در تلاش بودند که همواره در شب آتشی روشن کرده و با نورافکنی شعله‌های آتش، فضای منزل روشن شود تا از این طریق هرگونه فساد و ناپاکی از آن خانه دور شود.
در شب یلدا مدت زمان شب، به طولانی‌ترین حد خود در سال می‌رسد. بر این اساس چیرگی ظلمت بر کره زمین از احاطه نور خورشید و تابش کم می‌کند. از آنجا که روز پس از شب یلدا، نور و فروغ بر تاریکی غلبه یافته و روز طولانی‌تر می‌شود، مردم ایران باستان زایش مجدد خورشید را که نمادی از روشنایی بوده، جشن گرفته و مراسمی را اجرا می‌کردند.
لغت یلدا برخواسته از زبان سریانی بوده و این کلمه از زمان حکومت ساسانیان که تمایل داشتند خط سریانی را در مکاتبات خود استفاده کرده و الفبا را از راست به چپ بنگارند، رواج یافت. این واژه به معنای زایش و مولود است.
در این میان مفهوم تولد، اشاره به متولد شدن خورشید یا مهر و میترا دارد. ساکنان سرزمین روم از آن به نام «ناتالیس آنایکتوس» به معنای روز متولد شدن مهر مغلوب نشدنی یاد می‌کنند.
همچنین دانشمند نامدار ایرانی ابوریحان بیرونی در تالیفات خود، از جشن شب یلدا به نام میلاد اکبر یاد کرده و هدف از آن را زایش خورشید عنوان کرده است.
یلدا در آخرین شب پاییز و شب نخست زمستان برگزار می‌شود که در ابتدای جدی و پایان قوس واقع شده و طولانی‌ترین شب سال شناخته می‌شود.
آداب و رسوم و افسانه های مربوط به شب یلدا
در زمان‌های قدیم مردم ایران در هنگام شب یلدا، تا نمایان شدن نخستین شفق های روشنایی، چشم انتظار متولد شدن خورشید بیدار می‌نشستند. حتی عده‌ای از آنها نیز در معابد و پرستش گاه‌های مذهب آیین مهر، به راز و نیاز و مناجات با خداوند پرداخته و غلبه خورشید و ناکام شدن شیطان را از درگاه الهی خواستار می‌شدند.
حتی در همان شب نیز سپاس و شکر موهبت‌های الهی را انجام می‌دادند. فردای شب یلدا یا اولین روز دی ماه به خور روز یا روز خورشید یا دی گان نامیده می‌شد. با توجه به اینکه روز اول دی به عنوان تعطیل عمومی اعلام شده بود، به راحتی به استراحت و فراغت می‌پرداختند.
در دوران باستان خور روز را نمادی از یکسان بودن انسان‌ها می‌شناختند. در چنین روزی همه ساکنان یک سرزمین شامل سلطان و فرمانروا تا مردم عامی کوچه و بازار، لباس ساده و بی‌آلایشی به تن می‌کردند تا همگان با ظاهری برابر و یکسان نمایان شوند. به طوری که هیچ احدی نباید به دیگری امر و نهی کرده و فرمان صادر می‌کرد. لذا همه امور اختیاری و خودخواسته صورت گرفته و بر اساس دستور و خواسته بزرگان نبود.
جای بسی شگفتی است که در چنین روزی نزاع، نبرد و خونریزی امر نکوهیده بوده و از آن جلوگیری می‌کردند. حتی لشگریانی که در برابر نظامیان ایران در حال مقابله بودند نیز به این موضوع اشراف داشته و همزمان با این روز در میدان‌های جنگ، به طور غیر دائمی جنگ متوقف شده و ممکن بود به یک سازش و آشتی طولانی مدت ختم شود.
عامل اصلی که موجب شده بود اهالی ایران باستان همزمان با روز تولد دی ماه فعالیت‌ها و کسب و کار خود را متوقف کرده و به فراغت و استراحت بپردازند، چنین بود که آنها سعی می‌کردند با این رویکرد از انجام هرگونه گناه، معصیت و رفتارهای پلید اجتناب کنند. چرا که طبق سنت مهر، در زادروز خورشید انجام هر اقدام و رفتار زشت و ناخوشایند حتی به صورت جزئی، به عنوان یک گناه کبیره شناخته می‌شد.
علاوه بر این مردم ایران قدیم، درخت سرو را نمادی از اقتدار و ایستادگی مقابل ظلمت و سرما قلمداد کرده و در هنگام خور روز همگی در مقابل درخت سرو حضور یافته و پیمان می‌بستند تا سال بعد درخت دیگری از سرو را در زمین بکارند.
همچنین ایرانیان باستان هر آنچه از میوه و تنقلات که در یک سال نگهداری کرده و باقی مانده بود را در کنار انواع خشکبار و آجیل به میان آورده و در کنار اعضای خانواده و بستگان در اطراف شعله‌های افروخته شسته و میل می‌کردند. این موضوع تا زمان طلوع فجر و نوید روشنایی خورشید ادامه داشت. چرا که آنها باور داشتند در چنین شبی، پلیدی، ظلمت و تباهی به بالاترین حد خود می‌رسد.
رسم و رسومات و سفره شب یلدا
همانطور که در مباحث بالا بیان کردیم ایرانیان باستان از زمان‌های قدیم تا به اکنون، همزمان با شب چله یا شب یلدا در کنار همه اعضای خانواده و بستگان کنار یکدیگر گرد آمده و تا پاسی از شب و یا حتی سپیده دم به شادی و نشاط می‌پردازند. در این میان سفره و چیدمان شب یلدا، از جمله موضوعات مهم آیین شب یلدا به شمار می‌رود. که در اینجا به طور مبسوط برایتان شرح می‌دهیم:
تفأل به دیوان حافظ و شاهنامه خوانی:
از مراسمات قدیمی و بی‌نظیر شب یلدا، فال گرفتن از دیوان حافظ است. خاطرنشان می‌کنیم بیشتر آیین‌ها و مراسم مربوط به شب چله، برگرفته از سنت چندین هزار ساله ایرانیان است.
لاکن تفعل به دیوان حافظ در شب یلدا، در قرون پیش به آیین‌های شب یلدا پیوسته است. در عین حال خواندن بخش‌هایی از شاهنامه و بیان روایت توسط بزرگان خانواده و حضور همه خویشان بر سر سفره یلدا، از سایر مراسمات مردم ایران در چنین شبی بوده که تجارب دلچسب و خوشایندی را برای کودکان به جا می‌گذارد.
بدین ترتیب از جمله مراسمات ویژه شب یلدا، شعرخوانی و داستان سرایی است. از این رو می‌توان کتاب را به عنوان یک هدیه یلدایی مطلوب در نظر گرفت.
اهمیتی ندارد چه کتابی را به عنوان هدیه شب یلدا انتخاب می‌کنید. ممکن است این کتاب یک دیوان حافظ جیبی در ابعاد کوچک بوده و یا اینکه یک کتاب شعر و یا داستان‌های ارزنده باشد. تنها اینکه کتاب مذکور بر اساس گرایش و تمایلات فرد گیرنده انتخاب شود، کافی است که آن را در زمره هدایای شب یلدا در نظر بگیرید.
تهیه هدیه شب یلدا:
همزمان با فرا رسیدن شب یلدا، بسیاری از ارگان‌ها وشرکت‌ها سعی می‌کنند تا به این مناسبت بسته‌های هدیه‌ای را برای اعضای مجموعه و یا مشتریان خود در نظر بگیرند. چرا که در چنین مناسبت‌هایی هدیه‌ها در اذهان باقی مانده و بیانگر ارزش و احترامی است که هدیه دهنده برای آنها منظور کرده است.
به طور معمول هدیه شب یلدا به شکلی انتخاب می‌شود که تداعی کننده رویداد شب یلدا برای مخاطب بوده و دقیقاً در چنین شبی قابلیت استفاده داشته باشد. بسته‌های شب یلدا در اغلب موارد شامل چندین هدیه بزرگ و کوچک بوده که بر اساس فرد هدیه گیرنده و نسبت میان آنها تغییر می‌کند.
در این میان بسیاری از اجناس تجملی، اشیا دکوری و یا وسایل بازی و تفریح را نیز می‌توان به عنوان کادو شب یلدا هدیه داد.
